Mózgowe porażenie dziecięce(=mpdz)
Aktualnie mpdz to pojęcie zbiorcze – obejmujące różnorodne zaburzenia ruchu i postawy (porażenia, niedowłady, ruchy mimowolne, zaburzenia napięcia mięśniowego, zaburzenia równowagi) współistniejące z innymi objawami trwałego uszkodzenia mózgu (padaczka, upośledzenie umysłowe, zaburzenia słuchu, wzroku i mowy) znajdującego się w stadium niezakończonego rozwoju, a więc zaistniałe przed urodzeniem dziecka w czasie porodu lub w pierwszych trzech latach życia.
Czyli na obraz kliniczny mpdz składają się:
- porażenia (paraliż) – całkowita utrata sił i zdolności ruchowej określonych grup mięśniowych, kończyn, bądź większych części ciała
- niedowłady (pareza) – znaczne zmniejszenie zdolności ruchowej określonych mięśni, grup mięśniowych, kończyn lub większych części ciała, wyróżniające się osłabieniem sił i spowolnieniem wykonywanych ruchów
- ruchy mimowolne (hiperkinezje) – tzw nadmiar ruchów takich jak drżenia,
- ruchy pląsawice (szybkie, gwałtowne ruchy mięśni) dołączające się do ruchów dowolnych.
- zaburzenia równowagi
Zaburzenia współistniejące:
W obrazie mpdz poza zaburzeniami postawy i czynności ruchowych dodatkowo mogą współistnieć:
- upośledzenie umysłowe – u ok. 20% przypadków, przy czym stopień upośledzenia nie jest współmierny do stopnia niesprawności ruchowej
- padaczka – u ok. 30% dzieci z mpdz – wymaga specyficznego leczenia i sposobu usprawniania
- zaburzenia mowy – 50 do 75% – wywołują je zaburzenia ośrodkowego unerwienia mięśni i narządów artykulacyjnych oraz oddechowych
- zaburzenia wzroku – u ok. 50% przypadków (oczopląs, zaburzenia ostrości wzroku lub pola widzenia)
- zaburzenia słuchu – ok. 25% – niedosłuch, zaburzenia procesów analizy i syntezy bodźców słuchowych
- zaburzenia w zachowaniu – w mniejszym lub większym stopniu występują u wszystkich dzieci z mpdz nie tylko z powodu uszkodzenia mózgu lecz także z braku zaspokojenia podstawowych potrzeb dla rozwoju dziecka, a mianowicie: potrzeby ruchu, miłości, bezpieczeństwa, akceptacji.
Etiologia:
Bezpośrednie i najczęściej spotykane przyczyny mpdz związane są z
upośledzeniem zaopatrzenia mózgu w tlen, czyli niedoborem tlenu we krwi (hipoksja) i zmniejszeniem dopływu krwi do mózgu (ischemia). Najczęściej występują one razem. Te stany niedotlenienia – niedokrwienia, jak i inne przyczyny mogą mieć swoje źródło (uwzględniając czas ich powstania)
- w okresie życia płodowego
- w czasie porodu
- w okresie wczesnego dzieciństwa
Do najbardziej szkodliwych czynników należą:
* w okresie prenatalnym:
- przewlekłe schorzenia matki
- zakażenia wirusowe, bakteryjne i pasożytnicze
- zatrucie ciążowe
- stany zwyrodnienia łożyska
- wcześniactwo
przenoszenie ciąży
* w trakcie porodu:
- przedłużająca się lub zbyt szybka akacja porodowa
- mechaniczne uszkodzenia mózgu
- różnego typu infekcje przekazywane w tym czasie
* tuż po urodzeniu:
- wrodzone wady układu krwionośnego
- infekcje OUN np. zapalenie opon mózgowych, zapalenie mózgu
- urazy mózgu
Rozległość i stopień nasilenia objawów mpdz zależeć będą od tego w jakim czasie i z jaką siłą zadziałał czynnik szkodliwy oraz jak długo to działanie trwało. Im mniej dojrzały mózg w momencie tej ingerencji, tym poważniejsze będą zaburzenia czynności układu nerwowego.
Postacie
Podział opracowany przez J.D.Russa i H.R.Soboloffa uwzględniający kryteria najczęściej stosowane w opisie mpdz:
1. Kryterium patofizjologiczne
- spastyczność (wzmożone napięcie mięśniowe)
- atetoza (ruchy robaczkowe-mimowolne)
- sztywność ataksja (niezborność ruchów czyli zakłócenia we współdziałaniu grup
- mięśniowych, zaburzenia równowagi)
- drżenie
- atonia (zanik prawidłowego napięcia)
- postacie mieszane
2. Kryterium topograficzne
- monoplegia (obejmuje jedną kończynę)
- paraplegia (dwie kończyny)
- triplegia (trzy kończyny)
- tetraplegia (wszystkie kończyny)
3. Kryterium etiologiczne związane z okresem:
- prenatalnym
- perinatalnym
- postnatalnym
4. Kryterium dotyczące zakresu ograniczeń czynności kończyn, pozwalające na wyróżnienie osób:
- bez ograniczeń czynności kończyn
- z lekkim lub średnim ograniczeniem czynności kończyn
- niezdolne do wykonywania żadnych czynności
5. Kryterium dotyczące potrzeby stosowania środków leczniczych, stanowiące podstawę do wyróżnienia pacjentów, którzy:
- nie wymagają leczenia
- wymagają w niedużym stopniu zaaparatowania i leczenia
- wymagają specjalnej aparatury oraz leczenia i opieki
- wymagają długotrwałej hospitalizacji, a następnie opieki
Ogólne wskazania dotyczące pracy z dziećmi dziećmi z mpdz
Osoby pracujące z dzieckiem z mpdz powinny przestrzegać następujących zasad:
1. Zasada podmiotowości – dziecko ma swoje potrzeby, ma nie tylko ograniczenia, ale i potencjalne możliwości
2. Zasada indywidualizacji – warunkiem skutecznych oddziaływań jest prawidłowy kontakt emocjonalny z dzieckiem. Ważne jest też respektowanie jego potrzeb psychicznych psychicznych i stwarzanie warunków do ich zaspokojenia. Dziecko musi się czuć wczasy zajęć bezpieczne i musi mieć możliwość odnoszenia sukcesów. Poza tym dzieci z mpdz charakteryzują się nieharmonijnym rozwojem i zajęcia powinny być dostosowane do jego możliwości i wieku.
3. Zasada wczesnej interwencji – zaleca się jak najwcześniejsze rozpoczęcie działań stymulujących rozwój i usprawniających dziecko, gdy mózg jest jeszcze plastyczny, a układ nerwowy łatwo ulega modyfikacjom
4. Zasada kompleksowości oddziaływań – czyli konieczność zintegrowania działań całego zespołu specjalistów pracujących z dzieckiem(w tym rodziców) rodziców celu stworzenia dziecku możliwości jak najbardziej wszechstronnego rozwoju. Szczególnie istotną rolę odgrywa rehabilitant ruchu-z nim należy uzgadniać sposoby pracy.
5. Zasada systematyczności – usprawnianie nie może być prowadzone dorywczo. Zdobyte sprawności należy powtarzać, by zachować ciągłość usprawniania.
6. Zasada współpracy z rodzina – działania będą skuteczne, jeżeli będziemy współpracować z rodziną w procesie wspierania rozwoju dziecka. Rodzice mogą nam służyć pomocą, bo znają upodobania swoich dzieci jak nikt inny.
7. Zasada zespołowości – przebywanie w grupie ułatwia dziecku nabywanie nowych umiejętności. Grupa tworzy naturalne środowisko do rozwoju. Daje możliwość porównania swoich umiejętności z dokonaniami kolegów. W gronie rówieśników dziecko ma sposobność doświadczania rozmaitych emocji w kontaktach z drugim człowiekiem. Może uczyć się współpracować z innymi. Musi respektować ich potrzeby.
Literatura:
Red. Zbigniew Łosiowski „Dziecko niepełnosprawne ruchowo” cz.1 WSiP 1997
Red. E. Mazurek „Dziecko niepełnosprawne ruchowo” cz.3 WSiP 1998
Maria Borkowska, „Uwarunkowania rozwoju ruchowego i jego zaburzenia w mózgowym porażeniu dziecięcym” Zaułek, Warszawa 2001
Red Irena Obuchowska, „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie” WSiP, Warszawa 1999
Red. Jan Pilecki, „Usprawnianie, wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem Umysłowym” Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2000
Zofia Sękowska, „Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej” WSPS Warszawa 1998
Opracowanie materiału: mgr Beata Barczak
Przedszkole nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi „Słoneczko”
Inowrocław
ul. Kusocińskiego 11