Przykładowy plan zajęć korekcyjno-kompensacyjnych dla dziecka ze specyficznymi trudnościami

Opracowanie: Małgorzata Ładoń

Diagnoza:

Seplenienie proste, zamiana głosek szumiących, sz, ż (rz), dż, cz na syczące s, z, dz, c. Język mało sprawny, zarys w granicach normy

Przykładowe ćwiczenia mające na celu likwidację wyżej zdiagnozowanej wady.

Na początku stosujemy ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne oraz ćwiczenia oddechowe w celu uzyskania sprawności języka i ust oraz dobrej gospodarki oddechem.

1.Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne stosujemy do osiągnięcia maksymalnej sprawności języka. Należy je prowadzić przy lustrze tak, aby ćwiczony mógł je dokładnie obserwować i korygować.

Przykłady ćwiczeń:

–         Dotykanie końcem języka kącików rozchylonych warg.

–         Dotykanie językiem do nosa, do brody w stronę ucha lewego potem prawego.

–         Przesuwać wysunięty język wokół szeroko otwartych ust (oblizywanie dolnej i górnej wargi). U małych dzieci ćwiczenie to wykonujemy smarując uprzednio lub syropem górna i dolną wargę.

–         Przesuwając czubek języka od zębów i cofać go mocno trąc nim o dziąsła i podniebienie, aż do wytworzenia mlaskania.

–         Dotykać czubkiem języka na zmianę do górnych zębów a następnie do górnej wargi przy maksymalnym opuszczeniu szczęki dolnej.

–         Dążyć do wykonania rurki z wysuniętego języka. Ściągające i zaokrąglające się wargi unoszą boki języka.

Wysunięty daleko na zewnątrz jamy ustnej język wykonuje ruch kolisty w prawo i w lewo. Zaostrzony przód języka zatacza pełne koła o różnej średnicy.

–         Zaginanie zaostrzonego języka do góry i dołu, wewnątrz i na zewnątrz jamy ustnej.

–         Oblizywanie warg ze stopniowym zwiększaniem wielkości i otwarcia, potem zaś ze stopniowym zwiększaniem średnicy ruchów języka. Wargi w czasie wykonywania ćwiczeń lekko rozchylone pozostają nieruchome.

–         Próba dotykania przy otwartej jamie ustnej przodem języka na przemian ostatnich zębów trzonowych po obu stronach szczęki dolnej, potem górnej.

–         Dążyć do wykonywania kulistych ruchów języka w głębi jamy ustnej przy opuszczonej szczęce dolnej.

–         Gwizdanie. Ćwiczenia te uczynniają i koordynują język i wargi.

–         Unoszenie i opuszczanie tyłu języka. Przód języka oparty o dolne dziąsło, tył języka wykonuje rytmiczne ruchy unosząc się i opadając na dno jamy ustnej.

–         Wysuwać język mimo zbliżonych szczęk tworzących małą szczelinę. Język z trudem przeciska się między zębami, górne siekacze „skrobiąc” język masują go.

–         Sztywnym językiem nie dotykając warg ani zębów poruszać ruchem wahadłowym.

2.Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie formy wydechowej.

Przykłady ćwiczeń

–         Puszczanie baniek mydlanych.

–         Zdmuchiwanie kawałka papieru z gładkiej i chropowatej powierzchni.

–         Dmuchanie na rozpalony płomień świecy (nie należy go gasić).

–         Dmuchanie na pęczki waty (utworzyć tor, w którym będziemy dmuchać).

–         Bardzo szybkie i wolne dmuchanie na pęczki waty.

–         Dmuchanie na małe, zawieszone na nitce krążki lub pęczki waty.

–         Przenoszenie pęczków waty przy pomocy słomki i przydechu z jednej kupki na drugą.

–         Chłodzenie gorącej zupy na talerzu (ręce złożone w kształt głębokiego talerza – dmuchanie ciągłym strumieniem).

–         Zdmuchiwanie mlecza – długo, aż spadnie ostatnie nasionko (długie strumienie powietrza).

3.Kolejne ćwiczenia polegają na wywołaniu głoski szumiącej. Wskazane jest prowadzić ćwiczenia przed lustrem, aby dziecko widziało własny układ ust i języka.

–         utrwalanie poprawnej wymowy głoski w izolacji (np. „sz” – szumiące drzewa, szum wiatru, płynącej wody, itp.).

4.Łączenie głoski szumiącej z samogłoskami – głoska „sz” w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

–         sza, szo, sze, szu, szy.

–         asza, osza, eszu, uszu, yszy, iszy.

–         asz, osz, esz, usz, ysz, isz.

5.Tworzenie wyrazów przy pomocy wyżej wymienionych sylab.

–         stosujemy tutaj ilustrację przedstawiające treść wyrazów, dziecko może je wklejać do zeszytu lub samodzielnie rysować obrazki.

–         szafa, szopa, szyba, szuka, szyje, szumi, szuflada, szew, szept, szyja, szyna, szydło,

–         kasza, pasza, kaszel, daszek, ptaszek, maszyna, nosze, koszyk, koszula, puszka, uszy, poduszka, wieszak, kieliszek,

–         gulasz, kosz, klosz, kalosz, tusz, plusz, kapelusz.

6.Tworzenie wyrazów przez połączenie głoski „sz” ze spółgłoskami – w dalszym ciągu stosujemy ilustracje.

–         szkapa, szkoda, szkło, szklanka, szmata, sznurek, sznurowadło, szpinak,

–         podeszwa, flaszka, myszka, biszkopt, broszka, gruszka, puszka, mieszkanie, muszla, wierszyk, Warszawa,

–         dorsz, marsz, szyszka, szyszak.

7.Tworzenie równoważników zdań zawierających po dwa wyrazy z głoską „sz” (wprowadzamy tu ilustracje zawierające więcej niż jeden element, dający możliwość szerszego wypowiedzenia się na ich temat).

szkolna         szatnia		pluszowy   kapelusz
szara            myszka		szpitalne    nosze
szkodliwy      proszek		koszyk      szpinaku

8.Samodzielne budowanie zdań z głoskami szumiącymi, rozwiązywanie zagadek, nauka   wierszy zawierających te głoski.

Wymienione wyżej ćwiczenia miały na celu utrwalić głoskę „sz”. Analogiczne ćwiczenia stosujemy przy głoskach „ż”, „rz”, „dż”, „cz”.

Całość ćwiczeń rozkładamy na 3-4 tygodnie (w zaburzeniach lżejszych) pracując 2-3 razy w tygodniu. Poszczególne ćwiczenia powtarzamy, rozszerzamy, utrwalamy, stosowanie do tempa przyswajania przez dziecko poszczególnych etapów ćwiczeń. Zachowujemy w ćwiczeniach umiar, spokój i pogodę. Gdy dziecko dobrze przyswoi ćwiczoną głoskę, przechodzimy do następnej z tej samej grupy. Nie należy równocześnie ćwiczyć dwóch lub więcej głosek. Wskazane jest by ćwiczenia prowadzić przed lustrem, aby dziecko widziało układ ust i języka prowadzącego i własne.

sz	głoska bezdźwięczna – język podniesiony do góry, nieco cofnięty (tak, aby zachować szczelinę między językiem a podniebieniem), wargi ułożone w „dzióbek”
ż	głoska dźwięczna – drgają wiązadła głosowe. Język oraz wargi ułożone podobnie jak przy głosce „sz”
cz	głoska bezdźwięczna – wargi jak przy głosce „sz” oraz „ż”, język lekko uderza o podniebienie.

Materiały do ćwiczeń utrwalających w mowie dziecka poprawną realizację  głosek „sz”, „cz”, „ż”, „dż”

Głoski zaburzone	Głoski zaburzone w sąsiedztwie samogłosek			Głoski zaburzone w grupie spółgłoskowej		Głoski zaburzone w wyrazach trudnych
	w nagłosie	w śródgłosie	w wygłosie	w nagłosie	w śródgłosie
„sz”	szafa szopa szal szelki szuflada szufelka szympans szyna szyba	wieszak kieliszek kalosze ptaszek koszyk	kalosz klosz kapelusz wąż (sz) jeż (sz) mysz talerz (sz) garaż (sz)	szklanka sznurek szpulka sznurowadło szpilka sztandar szlak szkoła szpadel	muszka broszka poduszka gruszka kasztan puszka	szewc zeszyt listonosz szosa szyszka
„ż” „rz”	żaba żagiel żarówka żołędzie rzodkiewka żubr żółty żółw żyletka żyrafa	jeże leżak piżama kożuch jarzębina orzech orzeł morze róże talerzyk nożyk jeżyny murzynek		żmija	wierzba łyżwy grzyby grzebień grzechotka	rzęsa wrzos żelazko
„cz”	czapka czajnik czołg czekolada czerwony	pieczątka paczuszka pączek liczydło	klucz miecz warkocz	cztery	paczka kaczka tkaczka teczka beczka słonecznik doniczka popielniczka tarcza laleczka chłopczyk nożyczki	smycz znaczki solniczka

WIERSZE

„Chrząszcz”J. Brzechwa(sz,cz,rz)

W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie.

I Szczebrzeszyn z tego słynie.

Wół go pyta: „Panie chrząszczu,

Po co pan tak brzęczy w gąszczu?”

„Jak to – Po co? To jest praca,

Każda praca się opłaca”.

„A cóż za to Pan dostaje?”

„Też pytanie! Wszystkie gaje”

Wszystkie trzciny po wsze czasy.

Łąki, pola oraz lasy.

„Nawet rzeczki, nawet zdroje

Wszystko to jest właśnie moje!”

Wół pomyślał: „Znakomicie,

Też rozpocznę takie życie”

Wrócił do dom i wesoło

Zaczął brzęczeć pod stodołą…

„Szczypawka”  J. Sikirycki (sz, cz, rz)

Usiadła szczypawka na skrzypie

i skrzyp szczypcami szczypie.

A już w poniedziałek –

szczypie w Szczytnie

szyszki omszałe.

We wtorek –

szczypie w Szczypiornie

szczypiorek.

W środę –

szczypie w Szczyrku

szparagi młode.

W   czwartek –

szczypie w Szczercowie

szczyptę bułki tartej.

W piątek –

szczypie w Szczecinie

szczątki morskich żyjątek.

W sobotę –

szczypie w Szczawnicy

szczaw pod płotem.

–         Szczypawko, a co robisz w niedzielę?

–         Niewiele. Spróbuję

uszczypnąć szczeżuję.

„Miś”  Z. Bronikowska (sz)

Miś brązowy, Miś pluszowy

zbuntował się dziś.

Chce iść także do przedszkola,

tak jak chodzi Krzyś.

Wziął Krzyś Misia w obie rączki:

– Po co pójdziesz tam?

– Będę bawił się wesoło

i nie będę sam!

Gdy tak prosisz, to już chyba

zabiorę Cię dziś

I tak zaczął do przedszkola

chodzić z Krzysiem – Miś!

„ Liski” Świerszczyk (ż)

Leży w norce lisek,

Stoi obok żona.

Wygraża mu łapką,

Bo jest obrażona.

Co włożę do garnka,

Gdy pusta spiżarnia?

Żywo! Wstawaj mój panie

i na polowanie.

“Jak Mruczek uczył się pływać” (cz)

Mruczał Mruczek, „Kaczko miła”,

gdzie się pływać nauczyłaś?!

Ja bym też tak pływać chciał

miau, miau, miau.

Spróbuj, wszak to nic trudnego,

Hop, do wody skacz kolego.

Łapką machaj tak jak ja

kwa, kwa, kwa.

Prychał, kichał w wodzie Mruczek.

Ledwo żywy na brzeg uciekł.

A nasz Bryś się z niego śmiał,

hau, hau, hau.

ZAGADKI, RYMOWANKI

„sz“

–         Czy jestem gładki, czy w paski lub w kratki, nie brudź mi rogów, nie brudź okładki ( zeszyt).

–         Łatwą zagadkę powiem: dom, gdzie uczą się uczniowie (szkoła).

–         Mała, szara, nocą zbiera okruszki, jest świetnym rymem do wyrazu szyszka. Już wiesz na pewno, to … (myszka).

–         Jaka to dziewczynka ma roboty wiele, a na pięknym balu gubi pantofelek? (Kopciuszek).

–         Z fartuszka Ulki wypadły trzy… (szpulki)

–         Włóczka miękka jak puszek zwinięta jest w … (kłębuszek).

–         Bardzo ładne są poduszki w szafirowe … (kwiatuszki).

–         Ma długi ogonek, oczy jak paciorki, gdy zobaczy kota umyka do norki (mysz).

„ż”, „rz”, „sz”, „cz”

–         Jestem mały albo duży bardzo lubię kurz i brud. Tylko warczę, kurz połykam i to cały trud (odkurzacz).

–         Ślimak najwolniejszy zwierzak chyba, posila się kawałkiem … (grzyba).

–         Dziki, które ryją wszędzie uwielbiają z dębu…. (żołędzie).

–         Wiewiórka, która w dziupli mieszka zjadłaby chętnie … (orzeszka).

–         Może służyć do czesania, do czyszczenia butów też. Zęby nią wyczyścić możesz, jeśli tylko tego chcesz (szczotka).

–         Ma on nóżkę nie ma buta, ma kapelusz, nie ma głowy. Czasem gorzki i trujący, czasem smaczny i zdrowy (grzyb).

–         W twardej skorupce smaczny skarb mieszka, jak to rozbijesz to zjesz… (orzeszka).

–         Podczas pogody błękitem się mieni, a podczas sztormu burzy się i pieni (morze).

„cz”

–         Barwna na niebie, najczęściej po burzy, kolorami świeci i pogodę wróży (tęcza).

–         Jaki sprzęt na sznurze warczący, nieduży, chociaż wszystko czyści, sam w środku się kurzy? (odkurzacz).

–         Jaką „teczkę” nosimy w kieszeni? (chusteczkę)

–         Gdzie codziennie wlewasz wody niewiele, żeby w domu mieć kwiaty i zieleń? (doniczka).

–         Na wysokiej nodze talerz z nasionami, wróble go dosiadły chcą się dzielić z nami (słonecznik).

„dż”

–         Ma pierścienie, spulchnia ziemię (dżdżownica).

–         Bardzo smaczny i zdrowy jest placek droż… (drożdżowy).

„GRA W KOLORY” (B. Markowska)

Jakiego koloru są? (wymień kolory):

–         jajecznica ze szczypiorkiem (żółto-zielona)

–         budyń cytrynowy z sokiem truskawkowym (żółto-czerwony)

–         węgiel posypany śniegiem (biało-czarny)

–         małe prosiątko leżące w trawie (różowo-zielone)

–         plasterki jajka ugotowanego na twardo (biało-żółte)

–         lody truskawkowe z bitą śmietaną (czerwono-białe)

Osiągnięcie zadowalających efektów we wszystkich założonych wyżej zadaniach jest uwarunkowane aktywnym uczestnictwem dziecka w zajęciach oraz współpracą z rodzicami w celu ujednolicenia oddziaływań terapeutycznych.

BIBLIOGRAFIA:

1.             Dembińska M. Domowe zabawy logopedyczne. Warszawa 1994.

2.             Chmielewska E. Zabawy logopedyczne i nie tyko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców. Kielce 1997.

3.             Cyrański Cz. (red.) Ćwiczenia służące doskonaleniu wymowy (zeszyt 1). Kielece 1998.

4.             Cyrański Cz. (red) Ćwiczenia służące doskonaleniu percepcji słuchowej (zeszyt 3). Kielece 1997.

5.             Demelowa G. Elementy logopedii. Warszawa 1987.

6.             Jastrząb J. Praca dydaktyczno-korekcyjna nad dzieckiem z trudnościami w czytaniu i pisaniu. „Życie Szkoły” 1989, Nr 3.